Terugblik lezing 25 mei 2023
Sharon Stellaard & Bert Wienen

Boeiende avond met veel inzichten

Op 25 mei 2023 organiseerde de Adviesraad Sociaal Domein Hengelo een lezingavond met twee boeiende, complementaire sprekers: Sharon Stellaard en Bert Wienen. Het doel: na alle formele adviezen van de afgelopen jaren een "openbaar" advies aan alle betrokkenen bij het sociaal domein. 

Externe attributie, complexisme en diplomatie

Adviesraadslid Mark Weghorst leidde de avond in met een oproep om niet te cynisch te zijn over beleidsontwikkelingen. Hij waarschuwde de bijna 100 toehoorders in MFA Berflo voor de valkuilen van drie maatschappelijke tendensen: externe attributie, complexisme en diplomatie. 

Bij externe attributie ligt de verantwoordelijkheid voor een oplossing of voor een probleem bij een ander en wordt vooral naar de ander gewezen. Bij complexisme wordt moeilijk gedaan over zaken, waardoor er een reden ontstaat om het niet op te hoeven lossen. Bij diplomatie wordt om de lieve vrede de boodschap dusdanig verpakt dat alleen de verpakking nog zichtbaar is en de inhoud verloren gaat. De oplossing? Vooral richten op wat je wel en zelf kunt doen. Daarbij mag het soms best schuren en ongemakkelijk worden.

Ongemak door confrontatie met boemerangbeleid

Ongemakkelijk werd het deze avond. Het verhaal van Sharon Stellaard gaf daar alle aanleiding voor. 7 jaar besteedde ze aan haar promotieonderzoek dat de titel "Boemerangbeleid" kreeg. Afgelopen maart promoveerde ze op het onderzoek naar 50 jaar beleid in jeugdzorg en (passend) onderwijs. Kern: in vijftig jaar is er nauwelijks iets veranderd aan de problemen, de oplossingen en de voornemens. Zelfs in de nieuwe hervormingsagenda jeugd zijn de parallellen met vijftig jaar geleden aan te wijzen. 

In haar onderzoek gebruikte ze vier denkramen om te snappen wat er gebeurde. Daarmee werd ook duidelijk hoezeer iedereen in dit "beleids"pak gevangen zit. De vraag uit de zaal over de oplossing legde ze daarom ook graag terug: het leverde een ongemakkelijke stilte op die ook nodig is om tot een volgende stap te komen. Denkvoer voor uitvoerend professionals en beleidsmakers uit sociaal domein en onderwijs met als centrale vraag voor Hengelo: zijn we bezig met boemerangbeleid, wat lossen we op en waarom was dat een probleem. 

De centrale boodschap in het verhaal van Stellaard is dat er tijd komt om te reflecteren op wat er gebeurt. Sta stil bij de consequenties van beleid, kijk terug zover je kunt om te (blijven) snappen met welk probleem begonnen was. Chronologisch beleidsbesef gebruikte ze als term. Het lijkt op de vragen om evaluatie van ingezet beleid op basis van gestelde doelen en criteria die we als adviesraad regelmatig in onze adviezen meegaven. 

Inclusie als resultante van een goede samenleving

Na de geanimeerde gesprekken in de pauze over het tragische verhaal van het boemerangbeleid vervolgde Bert Wienen de avond. Zijn onderwerp (inclusie en onderwijs) leek ver te staan van boemerangbeleid, maar zijn startpunt was vrijwel hetzelfde. Ook hij liet de plaatjes van ruim honderd jaar geleden zien waarmee duidelijk werd waarom er ooit leerplicht kwam. In aansprekende beelden liet hij zien hoe de context rond kinderen bepaalt hoe we naar die kinderen kijken. Hoe het psychologisch jargon de school binnensluipt en daarmee de onderwijssetting tot behandelplaats maakt en kinderen nooit goed genoeg zijn, maar moeten streven naar de "betere versie van zichzelf". 

Wienen rijgde de praktijkvoorbeelden aaneen en maakte daarmee duidelijk wat de opdracht aan de samenleving te aanzien van inclusie is. Maak er geen doel van, maar werk aan een maatschappij waarin inclusie het gevolg is van de manier waarop je samenleeft en kansen voor kinderen creeert. Hij stelde vraagtekens bij de eisen die we aan kinderen stellen en vroeg zich openlijk af of we met die druk op prestaties niet een nieuwe vorm van kinderarbeid hebben ingevoerd. En was het doel van onderwijs niet het opheffen van kinderarbeid? 

Het voorstel van Wienen: stop met het individualiseren van de opdracht die in het onderwijs, maar ook in het sociaal domein vervat ligt en zoek naar een meer contextuele aanpak. Inclusie staat daarmee eerder haaks op individualisme dan het doorgaans wordt voorgesteld. De herkenbaarheid van de voorbeelden en het wenkend (en betaalbaar) perspectief dat hij schetste vraagt ook om handelen. Het probleem zit, zo stelt Wienen, niet in het kind, maar in de manier waarop we naar de samenleving kijken.

Ontsnappen aan aanbesteden

Voor alle bezoekers van deze avond was er een boek van Jos van der Lans om mee te nemen en vooral ook te lezen en de ideeen te verspreiden. In dit boek (Ontsnappen aan aanbesteden) staan mooie voorbeelden van een alternatief voor het aanbestedingscircus dat het sociaal domein op veel plekken geworden is. Het kan anders, laat Jos van der Lans zien, door inwoners echt te betrekken, draagvlak centraal te stellen in je beleid en met dat beleid verder te reiken dan raadsperiodes. Daarmee onstaat de vitale lokale democratie op wijkniveau die het welzijn en welbevinden van inwoners kan verbeteren.

Tot slot

Als adviesraad haalden we in verschillende adviezen de ideeën van deze avond (van zowel Sharon Stellaard, Bert Wienen als Jos van der Lans) al eens aan en zullen daar ook na deze avond vervolg aan blijven geven. De prettige sfeer van deze vorm van openbaar adviseren is ons als adviesraad goed bevallen en smaakt naar meer. 

De aankondiging van de lezing:

Achtergrond en aanleiding

De adviesraad geeft al sinds 2016 adviezen over het sociaal domein. De rol in de plaatselijke dynamiek hebben we daarmee op de formele manier inmiddels gevonden. In onze adviezen gebruiken we regelmatig het werk van wetenschappers, denkers, onderzoeken om onze visie te onderbouwen.

In de adviezen die te maken hebben met de transformatie zijn we best stellig: we hebben vraagtekens bij de haast, de nieuwigheid van "als nieuw gepresenteerde modellen" en we vragen ons steeds weer af wat de inwoner van Hengelo zal merken van veranderingen. Het is nauwelijks te overzien of de veranderingen verbeteringen zullen zijn. 

Naast onze gebruikelijke adviezen willen we het nu eens anders aanpakken. Deze avond is  daarom te beschouwen als een openbaar en ongeleid advies aan de gehele samenleving van Hengelo, in het bijzonder de partijen die samen het sociaal domein omvatten. We hebben daarom twee actuele sprekers uitgenodigd om de Hengelose samenleving te helpen met de gedachten over het sociaal domein in Hengelo.

Dr. Sharon Stellaard
Hengelo maakt dus werk van "nieuw beleid". Die nieuwigheid van beleid was het startpunt van het promotieonderzoek van Sharon Stellaard. Zij onderzocht tientallen jaren opeenvolgend beleid op het gebied van jeugdzorg en passend onderwijs. Zij zal ons voor de pauze meenemen in haar onderzoek en haar bevindingen delen. De weggever is alvast dat haar promotieonderzoek de titel  "Boemerangbeleid, over aanhoudende tragiek in passend onderwijs en jeugdzorgbeleid" kreeg. Het belooft een tragisch relaas te worden, al heeft Sharon ook goed bedacht hoe je hier uit zou kunnen komen. Participatie van alle betrokkenen is daarbij van groot belang. 

Centrale vraag voor ons als adviesraad is natuurlijk of we in Hengelo ook te maken hebben met Boemerangbeleid. En als dat zo is: wat je kunt doen om dat te voorkomen. 

Dr. Bert Wienen

Hengelo zet inclusie centraal in haar beleid en werkt aan een sterke sociale basis. Bert Wienen promoveerde in 2019 op "inclusive education, from individual to context". Sindsdien werkt hij als associate lector en adviseur aan een contextuele benadering van individuele problemen. Hij werkt aan een nieuw boek waarin hij zijn betoog van 2019 voortzet door vol in te zetten op het versterken van de context rond mensen. Hij biedt daarmee een antwoord op de vraag hoe we kunnen voorkomen dat de helft van de jongeren aangeeft mentale klachten te hebben. Hebben die dan allemaal hulp nodig? Of kunnen we ook de samenleving fixen, als kennelijk blijkt dat deze tot klachten leidt. 

De vraag naar aanleiding van de lezing van Bert Wienen is of we in Hengelo de uitgangspunten onder inclusie helder hebben. Gaat het om individuele toegankelijkheid en participatie of over een samenleving die zich wendbaar en flexibel op kan stellen als dat voor inwoners werkt. 

Bijzondere give-away
Na afloop van de lezing ontvangt iedere bezoeker een exemplaar van het laatste essay van Jos van der Lans: "Ontsnappen aan aanbesteden". We haalden hem aan in ons laatste advies en niet voor niets: hij geeft een mooie uitweg uit het aanbestedingscircus die ook nog eens ondersteunend is aan de sociale basis.